Làn da mượt mà, trắng mịn không tỳ vết hoặc chí ít cũng nâu khỏe, đồng đều màu là ước muốn không chỉ của riêng các tín đồ đam mê làm đẹp, mà là của hầu như tất cả mọi người, dù là nam giới hay nữ giới. Tuy nhiên, với đặc tính di truyền của dân tộc da vàng và khí hậu nhiệt đới gió mùa cận xích đạo tiếp nhận lượng lớn tia UV xuyên suốt cả năm, rất nhiều trong số chúng ta đang phải đau đầu về những vết sắc tố cứng đầu đeo bám mãi trên da mặt như nám mảng, tàn nhang, đốm nâu, hay các vết thâm, v.v… Trong khuôn khổ của bài viết này, Dược sĩ Tiến sẽ thảo luận về các vết thâm và phương hướng xử trí những vết thâm xấu xí này.
Vết thâm là gì?
Vết thâm, hay thuật ngữ chuyên môn còn gọi là tăng sắc tố sau viêm (Post Inflammation Hyperpigmentation – PIH), là tình trạng các tế bào sắc tố tăng cường hoạt động sản sinh nhiều sắc tố melanin tại vùng da bị viêm hay tổn thương trước đó, ví dụ như các vết thâm do mụn để lại, vết thâm do bỏng, hay tình trạng tăng sắc tố do laser, v.v… Về biểu hiện lâm sàng, tăng sắc tố sau viêm có thể nằm rời rạc từng đốm theo các vết tổn thương như trường hợp thâm mụn, hoặc cũng có liền lạc thành từng mảng và dễ nhầm lẫn với nám mảng như trường hợp tăng sắc tố do bỏng hay tăng sắc tố sau laser. Điểm khác biệt dễ nhận biết của tăng sắc tố sau viêm so với các trường hợp rối loạn sắc tố khác là đã có một tổn thương hay một phản ứng viêm tại vị trí đó trước khi hình thành sắc tố.
Cần nhận biết rõ từng giai đoạn, hay từng dạng của vết thâm để có thể định hướng phương thức xử lý đúng đắn và phù hợp. Thông thường, sau một tổn thương quá mức sẽ hình thành vết thâm màu đỏ trước khi màu đỏ đó phai dần và chuyển hẳn thành một vết tăng sắc tố màu nâu/đen. Loại da càng tối màu (phân loại Fitzpatrick nhóm IV, V và VI) thì nguy cơ tăng sắc tố/tạo sẹo sau một tổn thương càng cao, do hoạt tính tế bào sắc tố melanocyte mạnh mẽ hơn cũng như kích thước túi chứa sắc tố melanosome to hơn, nhiều hơn và phân hủy chậm hơn.
Xử lý vết thâm màu đỏ
Các vết thâm màu đỏ thường là giai đoạn sớm của quá trình hình thành vết thâm, khi mà phản ứng viêm chưa kết thúc hoàn toàn hoặc vừa mới kết thúc, tổ chức da ở vùng tổn thương chưa được tái tạo đầy đủ hay các tổn thương hệ mạch chưa được khôi phục và huyết sắc tố chưa được đào thải. Thông thường, định hướng đối với các vết thâm dạng này cần tác động nhẹ nhàng theo hướng kích thích quá trình hồi phục của tổn thương và kết thúc hoàn toàn phản ứng viêm trước đó, đồng thời kìm hãm quá trình sản sinh sắc tố quá mức sau viêm. Cần tránh các liệu pháp trị liệu mang tính xâm lấn hay kích ứng, tránh việc kích thích một phản ứng viêm mới khi phản ứng viêm trước đó chưa kết thúc hoặc khi tổn thương chưa hồi phục hoàn toàn.
Trong trường hợp các vết thâm đỏ tương đối ít và nhẹ nhàng, tổn thương không quá sâu mà chỉ khu trú nông trên bề mặt, chúng ta có thể cải thiện hoặc xóa bỏ các vết thâm đỏ bằng các liệu pháp chăm sóc da tại nhà như sau:
– Bôi dịch chiết tế bào gốc hoặc PRP (Platelet Rich Plasma – Huyết tương giàu tiểu cầu): các yếu tố tăng trưởng như yếu tố tăng trưởng biểu bì (EGF), yếu tố tăng trưởng nội mạc mạch máu (VEGF), yếu tổ tăng trưởng nguyên bào sợi (FGF), yếu tố tăng trưởng nguồn gốc tiểu cầu (PDGF), yếu tố tăng trưởng chuyển đổi beta (TGF-β), v.v… sẽ giúp tổn thương mau lành, ngăn ngừa sẹo, kích thích tăng sinh collagen, elastin và tăng trưởng biểu bì để tái cấu trúc da vùng tổn thương, kích thích tăng sinh hệ mạch. Tuy nhiên cần lưu ý đối với da dầu hay da đang bị mụn vì dễ có nguy cơ nổi mụn nhiều hơn do đẩy nhanh tốc độ sừng hóa gây tắc nghẽn. Có thể hạn chế việc nổi mụn bằng cách không bôi lên vùng da lành mà chỉ bôi khu trú trên vùng da bị tổn thương mà thôi.
– Sử dụng kem bôi có chứa vitamin K và/hoặc chiết xuất Arnica giúp thúc đẩy quá trình làm lành tổn thương hệ mạch và đào thải huyết sắc tố để loại trừ các vết thâm đỏ nhanh chóng hơn.
– Sử dụng các sản phẩm làm trắng không chứa các loại acid hữu cơ gây bong da để ức chế quá trình sản sinh sắc tố sau viêm mà không gây kích ứng da cũng như không kích thích một phản ứng viêm mới làm vết thâm đỏ nhiều hơn.
– Tẩy da chết nhẹ nhàng dạng gel tạo cuộn (2 lần / tuần vào buổi tối) hoặc đắp sữa chua không đường khoảng 1-2 lần/ tuần, mỗi lần khoảng 10 – 15 phút sau đó rửa sạch. Việc tẩy da chết nhẹ nhàng giúp kích thích tuần hoàn và tái tạo da nhanh chóng hơn, đồng thời ngăn ngừa việc tích lũy sắc tố melanin sau viêm. Tất nhiên việc này cần được thực hiện nhẹ nhàng nhất có thể để không làm da bị kích ứng và đỏ thêm.
– Hạn chế tiếp xúc với ánh nắng và bôi kem chống nắng thường xuyên cũng là yếu tố quan trọng để ngăn ngừa tăng sắc tố sau viêm.
Trong trường hợp các liệu pháp chăm sóc tại nhà đối với các vết thâm đỏ tỏ ra kém hiệu quả do tổn thương quá nhiều và quá sâu, hoặc nhu cầu xóa bỏ vết thâm đỏ cần phải được thực hiện trong thời gian ngắn nhất có thể, thì liệu pháp trị liệu bằng laser xung dài tại các phòng khám da liễu, thẩm mỹ viện hay các spa sẽ là lựa chọn tối ưu. Laser xung dài với độ rộng xung hàng miligiây sẽ tác động sâu xuống trung bì nhú và trung bì lưới, nơi xảy ra các tổn thương hệ mạch, và được hấp thu chọn lọc bởi các huyết sắc tố sẽ hình thành cơ chế quang nhiệt chọn lọc để phân hủy chọn lọc các huyết sắc tố này và giúp cơ thể đào thải chúng ra ngoài nhanh hơn rất nhiều.
Xử lý các vết thâm màu đen
Các vết thâm đen thường xuất hiện khi phản ứng viêm đã kết thúc hoàn toàn, vùng da tổn thương đã tương đối lành lặn và các thương tổn hệ mạch hầu như không còn nữa. Phản ứng sản sinh sắc tố thông thường sẽ dừng lại và không tiếp diễn nữa nếu như chúng ta không kích hoạt phản ứng viêm mới (trừ một số trường hợp rất đặc biệt tổn thương sâu hoặc tổn thương khi da còn non/trẻ làm rối loạn điểm đẳng sắc của làn da – vấn đề này ít gặp nhưng khá phức tạp và sẽ được bàn sâu hơn ở những bài biết khác).
Chính vì đặc điểm phản ứng viêm đã kết thúc, tổn thương đã lành và quá trình sản sinh sắc tố đã dừng lại hoàn toàn nên định hướng trị liệu đối với các vết thâm màu đen là bóc tách nhẹ nhàng để lấy đi các sắc tố melanin đang có sẵn trên da. Bóc tách cần đủ mạnh để lấy được càng nhiều sắc tố melanin hiện có càng tốt, nhưng đồng thời cũng phải đủ nhẹ nhàng để không vô tình làm kích hoạt một phản ứng viêm mới và lại hình thành một quá trình tăng sắc tố mới.
Xử lý tại nhà có thể kể đến như: tẩy da chết thường xuyên (2-3 lần / tuần bằng cơ chế vật lý hay hóa học), sử dụng các loại sản phẩm làm trắng có chứa acid bong da hoặc không (có chứa acid đối với da dày khỏe, ít tiếp xúc ánh nắng; sử dụng loại không chứa acid đối với da mỏng, yếu hoặc tiếp xúc nhiều với nắng), chống nắng kỹ và thường xuyên, ngay cả khi trong nhà.
Xử lý chuyên nghiệp tại các phòng khám da liễu, các spa hay thẩm mỹ viện có thể kể đến như thay da sinh học (có thể là thay da hóa học hay thay da vật lý bằng vi tảo, tùy thuộc da dầu hay da khô và các vấn đề đi kèm) hoặc nếu không muốn bong tróc hay không muốn ảnh hưởng đến sinh hoạt/giao tiếp hay công việc thì có thể lựa chọn liệu pháp chiếu laser xung ngắn bằng kỹ thuật toning để xóa bỏ vết thâm dần dần mà không gây tổn thương da.
Tóm lại, các vết thâm hay tăng sắc tố sau viêm (PIH) nếu được xác định và điều trị đúng thì có thể dễ dàng cải thiện trong thời gian ngắn. Tuy nhiên nếu áp dụng sai định hướng hay sai phương pháp sẽ dễ gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng như tăng sắc tố sâu hơn và rộng hơn, tạo sẹo do tổn thương quá mức, hoặc thậm chí là gây mất sắc tố vĩnh viễn.
Dược sĩ Tiến
*Nếu các bạn yêu thích các bài viết của Dược sĩ Tiến thì hãy kéo xuống gần cuối màn hình để điền tên và email vào biểu mẫu đăng ký nhé. Đăng ký xong thì các bạn sẽ dễ dàng theo dõi bài viết mới hơn vì sẽ được gửi email thông báo mỗi khi duocsitien.vn có bài viết mới. ^^